yeni ontoloji ne demek?

Yeni Ontoloji

Yeni ontoloji, 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında ortaya çıkan ve geleneksel ontoloji anlayışlarına meydan okuyan felsefi bir yaklaşımdır. Temel olarak, varlığın doğası, gerçeklik ve var olanların kategorilendirilmesi gibi klasik ontolojik sorulara yeni perspektifler getirir.

Temel İlkeleri ve Özellikleri:

• Çoğulculuk: Geleneksel ontolojideki monist veya dualist yaklaşımların aksine, yeni ontoloji varlığın çok çeşitli ve katmanlı olduğunu savunur. Tek bir temel varlık kategorisi yerine, farklı türden varlıkların (nesneler, süreçler, ilişkiler, olaylar vb.) bir arada bulunduğunu kabul eder.
• İlişkisellik: Varlıkların kendi başlarına bağımsız ve sabit özlere sahip olmadıklarını, aksine birbirleriyle olan ilişkileri aracılığıyla tanımlandıklarını vurgular. Bir varlığın kimliği ve özellikleri, diğer varlıklarla olan etkileşimleri ve bağlantılarıyla şekillenir. Bu ilişkisellik, bağımlılık ontolojisi kavramıyla da ilişkilendirilebilir.
• Süreç Odaklılık: Varlığın durağan ve değişmez nesnelerden oluştuğu fikrine karşı çıkar. Onun yerine, varlığın temelinde sürekli bir değişim ve akış olduğunu savunur. Varlıklar süreçler olarak görülür ve kimlikleri zaman içindeki gelişimleri ve dönüşümleriyle belirlenir.
• Emerjans: Yeni ontoloji, karmaşık sistemlerin basit parçalarının etkileşiminden ortaya çıkan ve parçalarda bulunmayan yeni özelliklerin (emergent properties) önemini vurgular. Bu, bütünün parçaların toplamından daha fazla olduğu ve yeni özelliklerin öngörülemez bir şekilde ortaya çıkabileceği anlamına gelir.
• Gerçekçilik ve İdealizm Eleştirisi: Hem gerçekçilik (gerçekliğin zihinden bağımsız olarak var olduğu) hem de idealizm (gerçekliğin zihinsel veya kavramsal olduğu) yaklaşımlarını eleştirir. Gerçekliğin, varlıkların birbirleriyle olan etkileşimleri ve ilişkileri aracılığıyla sürekli olarak inşa edildiğini savunur.
• Aktör-Ağ Teorisi (Actor-Network Theory): Aktör ağ teorisi yeni ontolojinin önemli bir uygulama alanıdır. İnsanlar ve insan olmayan varlıklar arasındaki ilişkileri ve etkileşimleri inceleyerek, sosyal ve teknolojik sistemlerin nasıl oluştuğunu ve işlediğini anlamaya çalışır.
• Nesne Yönelimli Ontoloji (Object-Oriented Ontology - OOO): Nesne yönelimli ontoloji, tüm varlıkların (nesneler, insanlar, kavramlar vb.) eşit ontolojik statüye sahip olduğunu ve birbirleriyle doğrudan etkileşime girebileceğini savunur. Bu yaklaşım, insanın merkeziyetçi rolünü ortadan kaldırarak, varlığın daha demokratik bir anlayışını sunar.

Önemli Temsilcileri:

• Bruno Latour
• Manuel DeLanda
• Graham Harman
• Levi Bryant
• Jane Bennett

Yeni ontoloji, felsefe, sosyoloji, antropoloji, teknoloji çalışmaları ve sanat gibi farklı disiplinlerde etkili olmuş ve varlık, gerçeklik ve bilgi üzerine yeni tartışmaları tetiklemiştir.